29 Eylül 2016 Perşembe

İngilizce Bilim Terimlerinin, Terimlerin Anlamına Odaklı Türkçe Karşılıkları

İngilizce      Türkçe (yanlış karşılık)   Türkçe (doğru karşılık)

Abelian group  Abelyan grup, Abel grubu       değişmeli grup 
(kimin bulduğu değil, ne olduğu önemlidir)

accuracy           kesinlik                                    doğruluk
affine                   afin                                         ilgin 

a fortiori           varsayım, daha ziyade             peşinen 
(eldeki bilgi, varsayımdan değil, gerçeklikten olabilir! "peşinen", hem varsayım kaynaklı olmayı hem de gerçeklik kaynaklı olmayı ifade ediyor.)

AIC                       ABK                                    ABÖ (Akaike Bilgi Ölçütü)

analysis                 analiz, çözümleme                 inceleme
autoregressive      otoregresif                              özbağlanımlı

bijection               birebir örten                          1-1-örten
binomial               binom                                     iki terimli


characterization    karakterizasyon                        eştanım
convention            konvansiyon                              uzlaşım
critical value         kritik değer                           karar değeri

differential         diferansiyel                                farkcık
(Differential sözcüğünün diferansiyel/diferensiyel ile karşılanması ses çevirisidir; anlam çevirisi değildir. İntegral, minnacık (infinitesimal) farklarla (dx) işlev değerlerinin (f(x)) çarpımının toplamı olduğundan, anlam olarak, diferential'ı en iyi karşılayıcı sözcük farkcık'tır. Farkcık, "sonsuz derecede küçük"lüğü,  "diferansiyel/diferensiyel" ses çevirisi uydurukçalarından kat be kat daha iyi karşılar.)

dynamic                dinamik                                 devingen

e

function                   fonksiyon, gönderme              işlev

group action              grup etkisi                           grup davranımı 
("act"="davranmak", daha tutarlı anlamlara götürüyor)

hold/reject        kabul etmek/reddetmek           korumak/reddetmek 
("accept" kullanmak yanlıştır; "hold" kullanılır. İşin aslında, "eldeki verilere göre varsayımı koruma" vardır. Eldeki verilere göre korunan varsayım, belki başka bir veri kümesi için reddedilecek bir varsayım olabilir. Eldeki veri, "küçük bir olasılık olsa da", duruma tesadüfen denk gelmiş olabilir)

hyperplane       hiper düzlem                             geneldüzlem
(3 boyutlu uzaydaki "düzlem", 2 boyutlu altuzaydır. n boyutlu uzaydaki geneldüzlem, n-1 boyutlu altuzaydır.)

hypothesis         hipotez, sav                                varsayım
H0 hypothesis    H0 hipotezi                                 V0 varsayımı

hypothesis test  hipotez testi                              varsayım sınaması

informal             informal                                     biçimsiz

identification      tanımlama                                   belirlenme
(determine'la kolay kolay karışmaz. belirleNme'de, edilgenlik vurgusu var. ilgili terimler: eksikbelirli, tambelirli, fazlabelirli)

injection             birebir                                          1-1

just-identified   tam tanımlanmış                      tambelirli
(ilgili terimler: eksikbelirli, tambelirli, fazlabelirli)

k

linear combination    doğrusal kombinasyon    doğrusal birleşim

logarithm                logaritma                               indiriş
 
(anlama odaklanmış bir önerimdir. "İndiriş"teki "İn", evrensel "ln" simgesi kullanımına da çok yakındır; yani, "ln" kullanıp, "indiriş" okumak, anlamın etrafında, daha yakın dolanmayı sağlar:
log10=1; log100=2; lne3=ln20,08=3 İndiriş, sayıların, indirgemesini açıkça ifade eder)

maximum       maksimum, en büyük                 enbüyük
(bir varlığın, sadece 1 adla ifade edilmesi; tek şeye, tek şey; tıpkı, Türkçede, yazılan her harfin bir ve sadece bir kez okunması gibi)

minimum        minimum, en küçük                   enküçük

nonlinear            doğrusal olmayan                    doğrusaldışı
nonstationary     durağan olmayan                     durağandışı    

onto                         ....                                               örten
operation                 operasyon                                  işlem
operator                   operatör                                     işleç
optimal                    optimal, en iyi                            eniyi

over-identified        aşırı tanımlanmış                  fazlabelirli             
(over'lı durum olduğu gibi, bir de under'lı durum var. "aşırı", yukarı yönde mi yoksa aşağı yönde mi bir fazlalık olduğunu çağrışımlamıyor. İlgili terimler: eksikbelirli, tambelirli, fazlabelirli)

parameter        parametre, değiştirge, katsayı       değişge
(parameter'ın karşılığı olarak, "katsayı" akla hoş gelse de, bu son derece kısıtlayıcıdır. Çünkü, matematik/ekonometri/istatistik ve diğer dallarda, eşit(siz)lik düzenlerinde, değişkenin önündeki sayıları değil de, değişkenlerin bizzat kendilerinin katsayı (yani, yükleme değerleri) olarak düşünülmesinin oldukça yararlı olduğu birçok durum vardır. Yani, gerçekte, iki farklı olasılık vardır:
      değişkenlerin önündeki sayılar..............değişkenler
1.   (parameter'ın karşılığı olarak, katsayı'yı düşünenlerin durumu, yani:)                      
                            katsayı                             değişkenler 
                   
2. (düzendeki değişkenlerin (veya bilinmeyenlerin) doğrusal birleşimlerde sütun vektörlerinin ağırlığı (katsayısı) olduğu durum, yani:)
https://en.wikipedia.org/wiki/System_of_linear_equations#Vector_equation)
                       değişkenler                           katsayı

parameter'ın karşılığı olarak, katsayı'yı önerenler, akla, "sadece değişkenlerin önündeki sayıların katsayı olarak düşünülebileceğini" koşulluyorlar. Aklı serbest bırak; koşullama yapma. Yukarıdaki her iki durum da olası durumlar olduğundan, hangi durumun kullanılacağını akla bırak.)

polynomial            polinom                               çokterimli
precision               doğruluk                               kesinlik
process                    proses                                   süreç

proper subset          öz altküme                          özaltküme
(bir varlığın, sadece 1 adla ifade edilmesi)

q

recursion                 tekrar                                  yineleme
recursive                 tekrarlı                                yinelemeli
regression           regresyon                                bağlanım

represent                temsil etmek                        davranmak
(Granger Representation Theorem = Granger Davranım Bilgisi)

representation           temsil                                davranım

representative          temsilci                               davranıcı
(bir toplantıya gidildiğinde, toplantıda, bir grubu "temsilen" orada bulunan kişi, grup adına "davranır". temsilci'nin tam karşılığı, davranıcı'dır.)

system              sistem, dizge                             düzen
(dizge'de bütünü oluşturma çabası, bir nevi tümevarım var. düzen, system'in wiktionary'deki özüne (etimoloji) ve gerçek anlamına daha iyi uyum sağlıyor.)

test                            test                                    sınama
transformation       transformasyon                   dönüşüm

under-identified        eksik tanımlanmış                  eksikbelirli             
(ilgili terimler: eksikbelirli, tambelirli, fazlabelirli)

VAR                      VAR                                      VÖB (Vektör ÖzBağlanım)

variance                 varyans, değişke                   değişme
"değişim"i değişkendeki değişim ("fark") olarak almak, "değişme"yi varyans'ın karşılığı olarak almak iyidir. "değişMe", "değişKe"ye göre daha doğal duruyor.

VEC                      VEC                                      VHD (Vektör Hata Düzeltme)
VECM                   VECM                                  VHDM (Vektör Hata Düzeltme Modeli)                              
w

x

y

z



CÜMLE KARŞILIKLARI
İngilizce                       Türkçe (yanlış karşılık)                 Türkçe (doğru karşılık)
Let S be a set.                   S bir küme olsun.                            K, küme olsun.
                                         K, bir küme olsun.

1.yanlış karşılık: Amerikalı, ilerleyen paragraflarda S'yi gördüğünde kafasında hemen "set" canlanır. Türk ise, S yi gördüğünde, akıl, arka planda, gizlice, fazladan bir "S yi K gibi düşünme" cebelleşisi yapmaktadır. S, K olarak çevrilirse, K nın metinde her görünüşünde küme'yi akla getirmek, akılda herhangi bir dönüşüm yapılmasına gerek bırakmayacağından, daha kolay ve daha hızlı anlamayı sağlar.

2.yanlış karşılık: İngilizcedeki article'ların her seferinde motomot Türkçeye çevrimidir. Yukarıdaki cümlede, "bir"e gerek yok, ne kadar sadelik varsa, anlaşım o kadar kolaydır.

The parameters in the statistical hypothesis tests are very crucial.
YK: İstatistiksel hipotez testlerindeki parametreler çok önemlidir.
DK: İstatistiksel varsayım sınamalarındaki değişgeler çok önemlidir.

"hypothesis" sözcüğü de sıklıkla "hipotez" olarak çevrilerek yanlış yapılmaktadır. "Hypothesis"in tam karşılığı, varsayımdır. "H0 hypothesis"i Türkçeye çevirirken, "H0 hipotezi" yerine "V0 varsayımı" olarak çevirmek, doğru yaklaşımdır. İlk çeviri, "ses çeviri"sidir, ikinci çeviri ise "anlam çeviri"sidir. Seslerin çevrilmesinden hiçbir şey olmaz. Akıl, anlamlarla çalışır! Seslerin çevirisini anlamak için, beyin cebelleşmek zorundadır.

İngilizceden Türkçeye çeviri yaparken, çoğu kimse, sesleri çevirmekte, anlamı pas geçmektedir. Bir konuyu/kitabı çevirirken, o konu, kesinlikle önceden bilinmeli veya konu, çeviri sırasında çalışılarak eksiklikler kapatılarak, konu öğrenilerek, çeviri yapılmalıdır. (Bilimsel metinleri Türkçeye kazandırırken), "birebir çeviri, asla çeviri değildir".


(devam edecek...)


                     




Hiç yorum yok:

Yorum Gönder